فرهنگ مشاوره و روان درمانی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

تدوین و اعتبارسنجی ابزار سنجش سلامت معنوی مبتنی بر متون اسلامی مرتبط

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

2 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

3 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اسلامی واحد یزد

چکیده

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های سلامت انسان، سلامت معنوی است که بر دیگر ابعاد آن، تأثیر بسزایی دارد. با توجه به لزوم ارائه تعریفی جامع از سلامت معنوی و تعیین مؤلفه‌ها و سنجش آن منطبق با فرهنگ و دین جامعه ایرانی، پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی و ابزار سنجش سلامت معنوی مبتنی بر متون اسلامی انجام شده است. مطالعه حاضر به روش ترکیبی از نوع اکتشافی (کیفی، کمی) انجام شد. در مرحله کیفی، به روش تحلیل محتوای کیفی با نظام مقوله‌بندی استقرایی، متغیرها و مؤلفه‌های ناشناخته سلامت معنوی کشف‌شده و الگوی مفهومی سلامت معنوی ترسیم شد. جهت استحکام و اعتباربخشی به داده‌ها، از روش ممیّزان بیرونی یا تأیید متخصصان مرتبط، استفاده شد. سپس ابزار سنجش سلامت معنوی در قالب پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت در 70 گویه تدوین شد. در مرحله کمی، در فرآیند اعتبارسنجی پرسشنامه، جهت آزمون روایی پرسشنامه از شاخص‌های روایی محتوا و جهت سنجش پایایی آن از روش‌های آزمون-آزمون مجدد و سنجش هماهنگی درونی استفاده شد. در مرحله کیفی، مؤلفه‌های سلامت معنوی در سه مقوله هسته‌ای مبدأشناسی، راهنماشناسی و معادشناسی طبقه‌بندی شدند. مؤلفه مبدأشناسی شامل 6 مفهوم نگرش توحیدی، یقین، اخلاص، انقطاع، توکل و ذکر بود. مؤلفه راهنماشناسی، شامل دو مقوله اصلی ادب تطبیقی با قرآن کریم (الگوی نظری) و ادب تطبیقی با انبیاء و چهارده معصوم (الگوی عملی) بود. مقوله اول شامل دو مفهوم انس با قرآن و عمل به قرآن؛ و مقوله دوم شامل 22 مفهوم تسلیم و رضاء، صبر، عمل به واجبات، ترک محرمات، شکر، قناعت، لذت مادی، لذت معنوی، وفای به عهد، صدق الکلام، اداء امانت، حسن خلق، سخاوت، مروت، خدمت، عفو، عدالت، شجاعت، غیرت، حلم، حیاء و کسب روزی حلال بود. آخرین مؤلفه سلامت معنوی، معادشناسی است که شامل سه مفهوم معادباوری، یاد مرگ و زهد می‌باشد. درنهایت ابزار سنجش سلامت معنوی بر اساس الگوی مفهومی طراحی شد. در مرحله کمی در مجموع 70 گویه از سوی متخصصین، ضروری، مرتبط و ساده و واضح تشخیص داده شدند و روایی محتوا از سوی خبرگان تأیید شد. ضرایب آلفای کرانباخ، نشان‌دهنده هماهنگی درونی در تمامی سازه‌ها و زیر سازه‌های پرسشنامه بود و نتایج حاصل از آزمون- بازآزمون نیز در تمامی مؤلفه‌ها، پایایی پرسشنامه را تأیید نمود .در مطالعه حاضر، بانگاهی جامع به یک انسان کامل با هویت توحیدی ذکرشده در متون اسلامی، مؤلفه‌های سلامت معنوی استخراج، الگوی مفهومی آن طراحی و ابزار سنجش آن تدوین و اعتبارسنجی شده است که درمجموع با مطالعات پیشین در این زمینه همسو است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Development and validation of spiritual health assessment tools based on related Islamic texts

نویسندگان [English]

  • azam eskandari 1
  • Saeid Vaziri 2
  • Mohammad Hossain Fallah 3
  • Abolghasem Asi-Mozneb 4

1 Yazd Azad Islamic University

2 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Islamic Azad University, Yazd Branch

3 Associate Professor, Department of Educational Sciences, Islamic Azad University, Yazd Branch

4 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Yazd Branch, Yazd, Iran

چکیده [English]

    Aim: One of the most important aspects of human health is spiritual health, which has a great impact on other dimensions. Due to the need to provide a comprehensive definition of spiritual health and determine its components and measure it in accordance with the culture and religion of Iranian society, the present study was conducted with the aim of developing a conceptual model and tool for measuring spiritual health based on Islamic texts.
    Methodology: The present study was conducted by a combined method of exploratory type (qualitative, quantitative). In the qualitative stage, by the method of qualitative content analysis with inductive categorization system, unknown variables and components of spiritual health were discovered and the conceptual model of spiritual health was drawn. To validate the data, the method of external audits or approval of relevant experts was used. Then, the tool for measuring spiritual health was developed in the form of a questionnaire with Likert scale in 70 items. In the quantitative stage, in the questionnaire validation process, content validity indicators were used to test the validity of the questionnaire, and test-retest methods and internal consistency were used to assess its reliability.
    Results: In the qualitative stage, the components of spiritual health were classified into three main categories: Theology, Cognition of guide, and Eschatology. The theology components included the 6 concepts: monotheistic attitude, certainty, sincerity, detachment, trust in God, and remembrance of God. Components of cognition of guide   included the two main categories: matching manner with the Holy Qur'an (theoretical model), and matching manner with the prophets and the fourteen infallibles (practical model). The first category includes the two concepts of familiarity with the Qur'an and practice of the Qur'an; And the second category includes 22 concepts: submission and satisfaction, patience, fulfillment of obligations, abandonment of prohibitions, thanksgiving, contentment, material pleasure, spiritual pleasure, faithful to the covenant, truthfulness, trustworthiness, good-temperedness, generosity, manliness, assistance, forgiveness, justice, courage, Jealousy, forbearance, modesty and halal Livelihood. The last component of spiritual health is eschatology, which includes the three concepts: resurrection-believing, remembrance of death and asceticism. Finally, the tool for measuring spiritual health was designed based on a conceptual model. In the quantitative stage, a total of 70 items were identified by experts as necessary, relevant, simple and clear, and the validity of the content was confirmed by experts. Cronbach's alpha coefficients showed internal consistency in all constructs and sub-constructs of the questionnaire and the test-retest results in all components confirmed the reliability of the questionnaire.
  Conclusion: In the present study, with a comprehensive view of a perfect human being with the monotheistic identity mentioned in Islamic texts, the components of spiritual health are extracted and its conceptual model is designed, and its measurement tools have been developed and validated, which is in line with previous studies in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Conceptual model"
  • "spiritual health "
  • "assessment tools"
مراجع
قرآن کریم، ترجمه‌های انصاریان، فولادوند، الهی قمشه‌ای، مکارم شیرازی.
ابوالقاسمی، محمدجواد (1395). «راهی به‌سوی تدوین معیارهای سلامت معنوی از منظر وحی»، فصلنامه تاریخ پزشکی، سال هشتم، شماره بیست ونهم، صفحات 17-43.
اسماعیلی، مصطفی؛ کرمخانی، مرضیه؛ فانی، مهدی (1395). «ساختار مفهومی سلامت معنوی در منابع اسلامی (قرآن و نهج البلاغه)»، مجله‌ی پژوهش در دین و سلامت، سال سوم، شماره یک، صفحات 91-101.
امیدواری، سپیده (1387). «سلامت معنوی، مفاهیم و چالش‌ها»، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآنی، سال اول، شماره اول، صفحات 5-17.
امیری، پریسا؛ عباسی، محمود؛ غریب زاده، صفورا؛ اصغری جعفرآبادی، محمد؛ حمزوی زرقانی، نجمه؛ عزیزی، فریدون؛ (1393). «طراحی و روان‌سنجی پرسشنامه‌ی جامع سنجش سلامت معنوی در جامعه‌ی ایرانی»، مجله اخلاق پزشکی، دوره 8، شماره 30، صفحات 25-56.
امینی، فرزانه؛ محمد جعفری، رسول (1399). «نقش فضائل اخلاقی در سلامت از منظر آموزه‌های دینی»، نشریه قرآن و طب، سال پنجم، شماره 1، صفحات 41-49.
برزگر بفرویی، کاظم؛ برزگر بفرویی، مهدی؛ دهقان منشادی، منصور؛ کیان، مریم (۱۳۹۶). «نقش هوش معنوی و عمل به اعتقادات مذهبی در سلامت روان دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان»، فصلنامه اخلاق، سال هفتم، شماره 26، صفحات 325-333.
پسندیده، عباس (1392). الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان­شناسی مثبت‌گرا، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
جلایی نوبری، حسین (۱۳۹۷). «قلب و سلامت معنوی»، مجله پژوهش در دین و سلامت، سال چهارم، شماره 5، صفحات ۱-۴.
زکوی، علی‌اصغر؛ مرزبند، رحمت الله (1391). «شاخص‌های سلامت معنوی از منظر آموزه‌های وحیانی»، فصلنامه اخلاق پزشکی سال ششم، شماره بیستم، صفحات 69-99.
سالاری پور، سید مولود؛ مکتبی، غلامحسین؛ عالی پور بیرگانی، سیروس (۱۳۹۷). «رابطه هوش‌هیجانی و جهت‌گیری مذهبی با اضطراب مرگ در کارکنان مرد بازنشسته‌ی شرکت صنایع فولاد»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال نهم، شماره 33، صفحات ۹۹-۱۱۷.
سام آرام، عزت‌الله؛ هزارجریبی، جعفر؛ فداکار، محمدمهدی؛ کرمی، محمدتقی؛ شمسایی، محمدمهدی (1392). «سلامت معنوی چارچوب، محدوده و مؤلفه‌های مبتنی بر آموزه‌های اسلام»، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، سال چهارم، شماره 14، صفحات 1-26.
سایه میری، کورش؛ تقی نژاد، حمید؛ توان، حامد؛ موسوی مقدم، سید رحمت اﷲ؛ محمدی، ایمان؛ احمدی، زهرا (1395). «بررسی رواسازی پرسشنامه سلامت معنوی از دیدگاه اسلام»، مجله علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی، دوره 26، شماره 2، صفحات 109-115.
سیدفاطمی، نعیمه؛ رضایی، محبوبه؛ گیوری، اعظم؛ حسینی، فاطمه؛ (1385). «اثر دعا بر سلامت معنوی بیماران مبتلا به سرطان»، مجله پایش، سال پنجم، شماره 4، صفحات 295-304.
سیدنوزادی، محسن (1398). کتاب جامع بهداشت عمومی، تهران، انتشارات ارجمند، جلد اول، چاپ چهارم، صفحات 48-61.
شریف نیا، حمید؛ سلیمانی، محمدعلی؛ عبادی، عباس؛ تقی پور، بهزاد؛ زراعتگر، لیلی؛ شهیدی، سمانه (1396). «ارتباط بین هوش معنوی و سلامت معنوی با اضطراب مرگ در جانبازان ایرانی»، مجله طب نظامی، سال 19، شماره 4، صفحات 336-343.
شیوندی، کامران؛ حسنوند، فضل الله (۱۳۹۹). «تدوین مدل پیامدهای روان‌شناختی اضطراب ناشی از ایپدمی کروناویروس و بررسی نقش میانجی‌گری سلامت معنوی»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال یازدهم، شماره 42، صفحات ۱-۳۶.
صالحی، اکبر؛ رضوانخواه، سلمان (1396). «احصا و بررسی روش‌های تعمیق سلامت معنوی از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام)»، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال پنجم، شماره 20، صفحات 1-18.
عباس زاده، عباس؛ برهانی، فریبا؛ عباسی، محمود (1393). «سلامت معنوی مدلی برای کاربرد در پرستاری»، فصلنامه اخلاق پزشکی، سال 8، شماره 30، صفحات 57-76.
عزیزی، فریدون (1393). سلامت معنوی چیستی و چرایی، تهران، انتشارات حقوقی گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی، چاپ اول.
علوی، سلمان؛ احمدی، محمدامین؛ زر، عبدالصالح (1396). «رابطه فعالیت ورزشی با سلامت اجتماعی و هوش معنوی پرستاران، سلامت اجتماعی»، دوره پنجم، شماره 2، صفحات 94 تا 102.
علی‌اکبر، کبری؛ شاهرودی، محمدرضا؛ عبایی کوپایی، محمود؛ کوچنانی، قاسمعلی (1399). «جستاری در حسن خلق و آثار آن از منظر قرآن و حدیث با تأکید بر اصلاح سبک زندگی»، فصلنامه سفینه، سال 18، شماره 69، صفحات 10-26.
فرهادیان، فاطمه؛ مرادی، اعظم (۱۳۹۹). «سهم سلامت معنوی، خوش‌بینی و بخشش در پیش‌بینی بهزیستی روان‌شناختی دانشجویان دانشگاه»، فصلنامه دانش و پژوهش در روان­شناسی کاربردی، سال 21، شماره 80، صفحات ۹۳-۱۰۴.
کرمی، محمد؛ رحمانی، عبدالحمید (1399). «عوامل و موانع سلامت معنوی از منظر علامه جوادی آملی»، دو فصلنامه اخلاق وحیانی، سال دهم، شماره 1، صفحات 5-37.
محقق داماد، سیدمصطفی (1389). «مقومات معنوی سلامت در الهیات اسلامی»، فصلنامه اخلاق پزشکی، سال چهارم، شماره چهاردهم، صفحات 51-63.
محمدیان، مصطفی؛ چرخلو، اسماعیل؛ دهقانی، عزیزالله؛ محمدیان، زهرا؛ کمالی پور، نوشین (1396). «بررسی ارتباط انس با قرآن و سلامت روان در جوانان مجرد شهرستان جیرفت»، مجله دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، سال پنجم، شماره 1، صفحات ۳۲۵-۳۳۳.
مصلحی، جواد (1398). «سلامت معنوی رویکردی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، سال پنجم، شماره 4، صفحات 65-92.
معارف، مجید؛ اسدی، فرزانه (1396). «عوامل دستیابى به‌سلامت معنوى از منظر قرآن و حدیث»، بصیرت و تربیت اسلامی، سال چهاردهم، شماره 41، صفحات 1-20.
مهروز، میکایا؛ شمسایی، محمدمهدی؛ براتیان، روح الله (1398). «اثربخشی آموزش بردباری بر سلامت روان و سازگاری کودکان پایه اول ابتدایی»، فصلنامه پژوهش در سلامت روان‌شناختی، سال 13، شماره 4، صفحات 88-100.
یوسفی، حبیب‌الله؛ عبدالکریمی نطنزی، مرضیه؛ نسائی برزکی، حسین (1398). «مبانی سلامت معنوی در قرآن»، دوماهنامه فیض، دوره 23، شماره 7، صفحات 810-816.
Cotton S; Larkin E; Hoopes A; Cromer BA; Rosenthal SL (2005). “The impact of adolescent spirituality on depressive symptoms and health risk behaviors”, Journal of Adolescent Health, 36,529 -529.
Daaleman TP; Frey BB (2004). “The Spirituality index of well-being: A new instrument for health-related quality of life research”, Annals of Family Medicine, 2, 499-503.
Dhar N; Chaturvedi S; Nandan D (2013). “Spiritual health, the fourth dimension: A public health perspective”, WHO South-East Asia Journal of Public Health, 2(1), 3–5.
Ellison C (1983). “Spritual well- being: conceptualization and measurment”. J Psychol Theol, 11(4), 330-340.
Fisher J (2010). “Development and application of a spiritual well-being questionnaire called SHALOM”, Religions, 1(1), 105-121.
Hungelmann J; Kenkel-Rossi E; et al (1996). “Spiritual well-being in older adults: Harmonious interconnectedness”, J relig Health, 24(2), 147-153.
MacDonald D. A (2000). “Spirituality: Description, measurement, and relation to the five factor model of personality”, J Pers, 68(1), 153-197.
McClain C. S; Rosenfeld B; Breitbart W (2003). “Effect of spiritual well-being on end-of-life despair in terminally-ill cancer patients”, The Lancet, 361(9369), 1603-1607.
Meyer K; Rizzo H; Ali Y (1998). “Islam and the extension of citizenship rights to women in Kuwait”, Journal for the Scientific Study of Religion, 37, 131-144.
Miller W. R; Thoresen C. E (2003). “Spirituality, religion, and health: An emerging research field”, American Psychologist, 58(1), 24–35.
Monod S; Brennan M; et al (2011). “Instruments measuring spirituality in clinical research: a systematic review”, J Gen Intern Med, 26(11), 1345-1357.
Nicole Shaver; Valerie Michaelson; Ross Whitehead; William Pickett; Fiona Brooks; Jo Inchley (2020). “Structural validity of a brief scale adapted to measure adolescent spiritual health”, SSM- Population Health,20(100670),1-6.
Rocío de Diego-cordero; Lorena lópez-Gómez; Giancarlo Lucchetti; Bárbara Badanta (2021). “Spiritual care in critically ill patients during COVID-19 pandemic”, Nursing Outlook, 6(17),1-41.
Ross Ln W (1995). “The spiritual dimension: its importance to patients' health, well-being and quality of life and its implications for nursing practice”, Institute Journal for Nursing Studies, 32: 457-468
Tavan H; Taghinejad H; Sayehmiri K; Yary Y; Khalafzadeh A; Fathizadeh H; Saraby A; Poorabdollah H (2015). “Spiritual health of nursing students”, Islam and Health Journal, 2: 26-32.
Vader J. P (2006). “Spiritual health: the next frontier”, Eur J Public Health, 16(5), 457-457.
Zibad H A; Foroughan M; Mohammadi Shahboulaghi F; Rafiey H; Rassouli M (2016). “Perception of Spiritual Health: A Qualitative Content Analysis in Iranian Older Adults”, Educational Gerontology, 7, 21-32.
فرهنگ مشاوره و روان درمانی
دوره 12، شماره 48 - شماره پیاپی 48
دی 1400
صفحه 165-196
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار