نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات خانواده، پژوهشکده الهیات و خانواده، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

مذهب و فرهنگ در درمانگری خانواده نقش مؤثری ایفا می‌کند،‌ بنابراین کشف الگوی مذهبی درمانگری خانواده برخاسته از منابع اسلامی و فرهنگ ایرانی می‌تواند برای خانواده‌های مسلمان ایرانی مفید و مؤثر باشد. از این‌رو پژوهش حاضر با هدف کشف الگوی خانواده‌درمانی مذهبی انجام شد. بدین منظور با استفاده از یک مطالعه اکتشافی از نوع تحلیل مضامین، داده‌های مطالعه از چهار منبع متون اسلامی شامل آیات قرآن و روایات، مقالات کیفی معتبر با نمونه خانواده ایرانی، مصاحبه با کارشناسان مشاوره خانواده و تشکیل گروه کانونی شامل متخصصان مشاوره، اخلاق و حدیث،‌ فقه و حقوق خانواده به دست آمد. تجزیه داده‌های کیفی با رعایت استانداردهای مطالعات کیفی و اعتمادپذیری داده‌های آن و با روش استرلینگ انجام شد. یافته‌ها مبتنی بر مضامین فراگیر نشان داد که مداخله‌های خانواده‌درمانی مذهبی شامل مداخله‌های مبتنی بر ادراکات و رفتارهای مذهبی شامل ادراک درست از خداوند و انجام دادن رفتارهای مذهبی،‌ معنویت مذهبی شامل معنویت بخشی الهی به روابط،‌ تنظیم‌گری شامل مدارا در روابط‌، کنترل‌گری شامل خودمهارگری هیجانات، احساسات شامل مهرورزی،‌ گفتگو شامل گفتگوی خوب و پایبندی به تعهدات مذهبی شامل رعایت حقوق و وفاداری بود. روایی محتوایی الگو با استفاده از ضرایب CVI و CVR به ترتیب بالای 75 و 85 درصد بود که نشان از تأیید اعتبار محتوایی این الگوست. با توجه به فرایندهای مذهبی به دست آمده،‌ این الگو می‌تواند به عنوان یک الگوی مستقل خانواده‌درمانگری مطرح شود و سایر مذاهب نیز می‌توانند براساس فرایندهای مذهبی این الگو،‌ خانواده‌درمانگری را مبتنی بر مذهب مراجع تلفیق کنند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification of religious family therapy model with Islamic-Iranian approach

نویسنده [English]

  • MOHAMMAD SANAGOEI ZADEH

Assistant professor, Research Center for Theology and Family, Islamic Sciences and Culture Academy

چکیده [English]

Religion and culture are important in family therapy, so discovering the religious model of family therapy originating from Islamic sources and Iranian culture can be useful for Iranian Muslim families. Therefore, the aim's of current research was conducted discovering the model of religious family therapy. For this purpose, using an exploratory study of thematic analysis, study data from four sources of Islamic texts including Quranic verses and Hadiths, authentic qualitative articles with a sample of Iranian families, interviews with family counseling experts and formation of a focus group including counseling, ethics and Hadith experts. , jurisprudence and family rights were obtained. Qualitative data analysis was done by following the standards of qualitative studies and the reliability of its data and with the Sterling method. Findings based on universal themes showed that religious family therapy interventions include interventions based on religious perceptions and behaviors, including correct perception of God and performing religious behaviors, religious spirituality, including the spirituality of the divine in relationships, regulation, including tolerance in relationships, control, including self-control. Emotions, include kindness, conversation includes good conversation, and adherence to religious obligations includes respect for rights and loyalty. The content validity of the model using CVI and CVR coefficients was above 75 and 85%, respectively, which shows the content validity of this model. According to the obtained religious processes, this model can be proposed as an independent family therapy model, and other religions can integrate family therapy based on the client's religion based on the religious processes of this model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family Therapy
  • Religion
  • Islam
  • Iran
ابن اشعث، محمد بن محمد ] بی‌تا]. الجعفریات (الأشعثیات تهران: مکتبة النینوی.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1382). تحف العقول فی ما جاء من الحکم و المواعظ عن آل الرسول؛ ترجمه احمد جنتی؛ تهران: مؤسسه امیرکبیر.
بیان فر، فاطمه و علی پریمی، (1401).  تدوین پروتکل درمانی با طراحی «معنوی مذهبی» برای زوجین متقاضی طلاق و اثربخشی آن بر بهبود راهبردهای مقابله‌ای و صمیمیت زناشویی، نشریه روان‌شناسی و دین، 15 (1)، 41-62.
ثناگویی‌زاده، محمد (1401)، الگویابی ساختاری کارکرد خانواده ایرانی- اسلامی، نشریه روان‌شناسی و دین، 58، 113-132.
ثناگویی زاده، محمد (1400؛ الف) الگوی غنی‌سازی صمیمیت زناشویی در دیدگاه اسلامی، نشریه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی،  12 (45)، 1-32.
ثناگویی زاده، محمد (1400؛ ب). تدوین برنامه اسلامی غنی‌سازی صمیمیت زناشویی و اثربخشی آن بر صمیمیت و رضامندی زناشویی، نشریه پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 9 (2)، 9-34
ثناگویی‌زاده، محمد (1399)، صمیمیت زناشویی؛ نظریه و کاربست، اصفهان: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ثناگویی‌زاده، محمد. اعتمادی، عذری، احمدی، سید احمد و جزایری، رضوان السادات (1398)، اثربخشی مشاوره کارکردی خانواده با رویکرد اسلامی بر مشکلات بین والدین و نوجوان و نگرش نسبت به والدین، نشریه پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 7 (15)، 83-104.
ثناگویی زاده، محمد (1394). شناسایی ابعاد کارکرد خانواده در فرایند مشاوره خانواده با جهت‌گیری اسلامی با استفاده از نظریه داده بنیاد، نشریه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 6 (24)، 55-80.
جانبزرگی، مسعود. (1395). اثر خانواده درمانگری سیستمی معنوی بر رضایت زناشویی و کنشوری خانواده (الگوی مهر و قدرت)، نشریه پژوهش‌های اسلامی زنان و خانواده، 4 (6)، ‌9-38
جدیری، مسعود، فتحی آشتیانی، علی،  موتابی،  فرشته،  حسن‌آبادی، حمیدرضا (1396). اثربخشی زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی بر رضایت زناشویی، نشریه مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 11 (20)، 7- 37.
رضی،  محمدبن حسین (1396).  نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی،  تهران: پیام عدالت
زید بن علی ] بی‌تا[. مسند زید بن علی، بیروت: منشورات دار المکتبة الحیاة.
شعیری،  محمدبن محمد (بی‌تا). جامع الاخبار (للشعیرینجف:  مطبعه حیدریه
سالاری‌فر، محمدرضا، یونسی، سیدجلال، شریفی‌نیا، محمدحسین، وغروی، سید محمد، (1392). مبانی و ساختار زوج‌درمانی اسلامی، نشریه مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 7 (12)، 37-68.
صدوق، محمدبن علی ابن‌بابویه (1413 ق). کتاب من لایحضره الفقیه؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی
صدوق، محمدبن علی ابن بابویه (1414). الخصال؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طبرسی، الفضل بن الحسن (1414 ق). مکارم الاخلاق؛ تحقیق: علاء آل جعفر؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
قشلاقی، سعیده، علیوندی وفا، مرضیه، اسماعیل پور، خلیل  و معصومه آزموده، (1398). اثربخشی گروه‌درمانی معنوی - مذهبی اسلام محور بر شادمانی زناشویی و کیفیت رابطه ادراک‌شده زناشویی در زنان دارای تجربه دلزدگی زناشویی، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، 7 (16)، 71-94.
کاوه فارسانی، ذبیح‌الله، صفی، سعید و ابولحسن بهمنی، (1398). برنهادی مقدماتی در زمینه مشاوره خانواده با رهیافت مبتنی بر فرهنگ ایرانی - اسلامی، نشریه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 9 (1)، 49-74.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق) الکافی؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق). بحارالانوار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
محمودزاده، اعظم، حسینیان، سیمین، احمدی، سید احمد و فاتحی‌زاده، مریم، (1393). بررسی تأثیر زوج‌درمانی اسلامی بر صمیمیت زناشویی، نشریه روان‌شناسی و دین، 25، 61-72.
مهدی نژاد قوشچی، رحمان، اسدپور، اسماعیل، برقعی، شیماسادات، سلیمانی، مهران، (1400). اثربخشی زوج‌درمانی یکپارچه نگر با محتوای اسلامی بر میزان گفتگوی مؤثر زوجین، نشریه روان‌شناسی و دین، 53، 37-54.
نوری طبرسی، میرزاحسین (1407 ق). مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت،.
هندی، علی المتقی بن حسام‌الدین [بی‌تا]. کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح: صفوة السقا، بیروت: مکتبة الاسلامی.
Al-Karam, C. Y. (Ed.). (2018). Islamically integrated psychotherapy: Uniting faith and professional practice (Vol. 3). Templeton Foundation Press.
Asamarai, L. (2018). Utilization of Islamic principles in marital counseling.,in Islamically integrated psychotherapy: Uniting faith and professional practice (Vol. 3). Templeton Foundation Press.
BULUT, Ö. A. (2020). The religious and spiritual dimensions of Bowen family therapy. Spiritual Psychology and Counseling5 (1) , 65-85.
Carlson, T. S., McGeorge, C. R., & Anderson, A. (2011). The importance of spirituality in couple and family therapy: A comparative study of therapists’ and educators’ beliefs. Contemporary Family Therapy, 33 (1) , 3–16. https: //d oi.org/10.1007/s10591-010-9136-0.
Çetintaş, Ş., & Halil, E. K. Ş. İ. (2020). Spiritually oriented couple, marriage and family therapies. Spiritual Psychology and Counseling5 (1) , 7-24.
Cucchi, A. (2022). Integrating Cognitive Behavioural and Islamic Principles in Psychology and Psychotherapy: A Narrative Review. Journal of Religion and Health, 1-22.
Daneshpour, M. (2016). Family therapy with Muslims. Routledge.
Fluit, D. V. (2015). Spiritual integration within Satir's transformational systemic therapy model. Counselling and Spirituality/Counseling et spiritualité.
Holmberg, Å., Jensen, P., & Vetere, A. (2021). Spirituality–a forgotten dimension? Developing spiritual literacy in family therapy practice. Journal of Family Therapy43 (1) , 78-95.
Jones, K., Simpson, G. K., Briggs, L., & Dorsett, P. (2016). Does spirituality facilitate adjustment and resilience among individuals and families after SCI?. Disability and Rehabilitation38 (10) , 921-935.
Keshavarzi, H., & Haque, A. (2013). Outlining a psychotherapy model for enhancing Muslim mental health within an Islamic context. International Journal for the Psychology of Religion23 (3) , 230-249.
Koca, D. A. (2017). Spirituality-based analysis of Satir family therapy. Spiritual Psychology and Counseling2 (2) , 121-142.
Mahoney, A. (2010). Religion in families 1999–2009: A relational spirituality framework. Journal of Marriage and Family, 72, 805–827. https: //doi.org/10.1111/j.1741-3737.2010.00732.x.
Malik, R. (2018). Family therapy and the use of Quranic stories. Islamically integrated psychotherapy uniting faith and professional practice, 152-174.
Nichols, M. P. (2012). Family therapy: Concepts and methods. Pearson Higher Ed.
Onedera, J. D. (Ed.). (2007). The role of religion in marriage and family counseling. Routledge.
Oxhandler, H. K., & Parrish, D. E. (2018). Integrating clients’ religion/spirituality in clinical practice: A comparison among social workers, psychologists, counselors, marriage and family therapists, and nurses. Journal of clinical psychology74 (4) , 680-694.
Rassool, G. H. (2015). Islamic counselling: An introduction to theory and practice. Routledge.
Sanagoeizadeh, M., Mesri, M., Hosseini, S. M., Gooshki, H. S., & Ahmadi, M. (2019). An Exploration of the Knowledge Components of Spiritual Health Based on the Quran and Hadiths: A Qualitative Research. Journal of Ecophysiology and Occupational Health19 (3&4) , 144-152.
Sheikh, F. (2018). Marrying Islamic principles with Western psychotherapy for children and adolescents: Successes and challenges.
Turgut, T., & Füsun, E. K. Ş. İ. (2020). Spiritually-oriented cognitive-behavioral family therapy. Spiritual Psychology and Counseling5 (1), 87-111.