نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

2 دانشیار گروه روانشناسی ، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان ، ایران

4 دانشیار گروه روانشناسی تربیتی ، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران ، ایران.

چکیده

هدف: برنامه غنی سازی زندگی زناشویی یک برنامه پیشگیرانه است و پیشگیری بسیار موثرتر از درمان است. این برنامه یک برنامه کلی جهت تقویت سلامت رابطه زوجهای متاهل است. این برنامه زمانی از اعتبار لازم برخوردار است که مبتنی بر داده های فرهنگی آن جامعه باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف شناسایی بخشهای مؤثر در غنی سازی زندگی زناشویی بر مبنای آموزههای اسلامی انجام شد.
روش: مطالعه حاضر یک تحلیل محتوای کیفیِ قراردادی است. محتوای مورد پژوهش از طریق جستجوی الکترونیکی در پایگاه های منتخب و تائید کارگروه تحقیق انتخاب شدند. مرور متون، انتخاب واحدها، استخراج کدهای ، زیرطبقات، طبقات و رسیدن به درون مایه های اصلی و نامگذاری آنها از گامهای متداول این روش است. جهت ارتقاء دقت علمی مطالعه نیز از روشهای مختلفی مانند استفاده از تجارب پنل 15 نفره متخصصان استفاده شد.
یافته ها: فرآیند کدگذاری نشان داد که مولفه های مؤثر در غنی سازی زندگی زناشویی بر مبنای آموزه های اسلامی را می توان در چهار بخش اصلی ارائه کرد که عبارتند از غنی سازی: 1-غنی سازی زیرساختها، 2-غنی سازی ابزارها و قوا، 3-غنی سازی قالبها و 4-غنی سازی عملکردها. توافق بین اعضای پانل برای چهار بخش اصلی ذکر شده نشان داد که ضریب نسبی روایی محتوا(CVR) و شاخص روایی محتوا(CVI) به ترتیب برابر با 81/0 و 92/. بوده و تمامی بخشها حداقل مقدار قابل قبول را دارا هستند.
نتیجه گیری: بخشهای اصلی حاصل از تحقیق حاضر می تواند در سطوح مختلف پیشگیری، آموزش و درمان مورد توجه برنامه ریزان حوزه ازدواج و خانواده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Marital enrichment based on Islamic teachings: a qualitative content analysis

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Satkin 1
  • Seyed Abolghasem Mehrinejad 2
  • Nemat Sotodehasl 3
  • Hassan Asadzadeh 4

1 PhD student of psychology، department of Psychology، Semnan Branch، Islamic Azad University، Semnan ،Iran

2 Associate professor ،department of Psychology،Alzahra University، Tehran،Iran.

3 Associate professor، department of Psychology، Semnan Branch، Islamic Azad University، Semnan، Iran

4 Associate professor ،department of Psychology، AllamehTabatabai، Tehran،Iran.

چکیده [English]

objective: Marital enrichment program is a preventive program and prevention is much more effective than treatment. This program is a general program to strengthen the health of married couples. These programs are valid when they are based on the cultural data of that community. Due to the high capacity of Islamic teachings to enrich marital life, the present study was conducted to identify the effective components in enriching marital life based on Islamic teachings.
Method: The present study is contractual qualitative content analysis.The research content was selected through electronic search in selected databases and a four-member working group of experts.The review of contents,selecting semantic units,extracting compact codes,subcategories,classes,and finally reaching the main themes and naming them are common steps in this method.In order to improve the scientific accuracy of the study,various methods were used, such as using the experiences of a panel of 15 experts.
Findings: The coding process showed that the effective components in enriching marital life based on Islamic teachings can be presented in four main parts, including 1-Enrichment of infrastructures, 2-Enrichment of tools and forces, 3-Enrichment of templates, and 4-Enrichment of functions. The agreement between the panel members for the four main sections mentioned showed that the relative content validity coefficient(CVR) and content validity index(CVI) is equal to 0.81 and 0.92, respectively and all of the sections have a minimum acceptable value.
Conclusion: The main parts of the present study can be considered by marriage and family planners in different levels of prevention, education and treatment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marital Enrichment
  • Islamic Teachings
  • Couples
  • Islam
  • Qualitative Content Analysis
ابراهیم پور،حبیب(1392). «تأثیر پذیری عملکرد وظیفهای از اخلاق کاری (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه محقق اردبیلی)». پژوهش‌های مدیریت عمومی، 19(6)، 83-108.
ابن بابویه، محمد بن علی (1383). علل الشرائع، قم: مکتبه الحیدریه.
ابن شعبه، حسن بن علی (۱۳۸۰). تحف العقول عن آل الرسول علیهم السلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
اسلامی، فریدون؛ فرحبخش، کیومرث؛ سلیمی بجستانی، حسین (1399). «اثربخشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه بر باورهای روابط زناشویی». فصلنامه خانواده‌درمانی کاربردی، 1(1): 17-34.
آلیس، آلبرت (1996). زوج‌درمانی، صالحی فدردی، جواد؛ امین یزدی، امیر. تهران: میثاق.
امیدیان، مهدی؛ رحیمیان بوگر، اسحق؛ طالع پسند، سیاوش؛ نجفی، محمود؛ کاوه، منیژه (1397). «اثربخشی آموزش غنی سازی سازگاری زوج‌ها در بهبود ارتباطات زناشویی». مجله پژوهش‌های مشاوره، 17(67)، 20-40.
امینی، ابراهیم (1397). همسرداری. قم: بوستان کتاب.
انصاریان، حسین (1380). نظام خانواده در اسلام، قم: ام ابیها.
اولسون، دیوید اچ (2016). بازبینی روابط همسران، نوابی نژاد، شکوه. تهران: دانژه.
اولیاء، نرگس؛ فاتحی زاده، مریم (1397). آموزش غنی‌سازی زندگی زناشویی. تهران: دانژه.
باقریان، مهرنوش؛ بهشتی، سعید (1390). «بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های ارتباط زناشویی مبتنی بر آموزه‌های اسلام بر سازگاری زناشویی زوجین». فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 2(6)، 78-94.
بهرامی ‌احسان، ‌هادی؛ اسلمی، ‌الهه (1388). «رابطه سازگاری زناشویی و سبک‌های فرزند پروری والدین با سلامت جسمی و روانی فرزندان». روان‌شناسی و علوم تربیتی، 1(39)، 63-82.
بهشتی، احمد (1396). خانواده در قرآن. قم: بوستان کتاب.
پسندیده، عباس (1393). پژوهشی در فرهنگ حیا. قم: چاپ و نشر دارالحدیث.
پسندیده، عباس (1395). رضایت زناشویی. قم: سازمان چاپ و نشر دار الحدیث.
پناهی، علی ‌احمد (1394). سبک زندگی: همسرداری از منظر دین با رویکردی روان‌شناختی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
تقوی پور، محمدرضا؛ اسماعیلی، محسن؛ صلواتیان، سیاوش (1396). «الگوی جامع خانواده تراز در اندیشه اسلامی». فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 11(38)، 120-148.
پورمحسنی، فرشته؛ الهیاری، عباسعلی؛ فتحی آشتیانی، علی؛ آزادفلاح، پرویز؛ احمدی، فضل الله (1390). «اثربخشی برنامه‌های توانمندسازی زناشویی بر رضایت‌مندی زناشویی زوجین». روان‌شناسی بالینی، 3(1)، 27-37.
تهرانی، مجتبی (1390). درس اخلاق آیت الله آقا مجتبی تهرانی.http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/tehrani/akhlaq/90/900727/
ثناگویی زاده، محمد (1400). «الگوی غنی‌سازی صمیمیت زناشویی در دیدگاه اسلامی، یک پژوهش کیفی»، فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی،12(45)، 1 -32.
جان بزرگی، مسعود (1395). «درمان چند بعدی معنوی: امکان تبیین پدیده‌های روانی (سلامتی و اختلال) با سازه‌های معنوی شخصیت بر اساس منابع دینی». روانشناسی بالینی و شخصیت، 14(2)، 173-189.
جان بزرگی، مسعود (1398). روان‌درمانگری چندبعدی معنوی: یک رویکرد خداسو؛ فرایند و فنون درمان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جان بزرگی، مسعود (1397). مشاوره پیش از ازدواج: اصول، مبانی و راهبردهای علمی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جدیری، جعفر؛ فتحی آشتیانی، علی؛ موتابی، فرشته؛ حسن‌آبادی، حمیدرضا (1396). «اثربخشی زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی بر رضایت زناشویی». مطالعات اسلام و روانشناسی، 11(20)، 7-37.
جلالی، ندا؛ حیدری، حسن؛ داودی آل یاسین، حسین (1398). «مقایسه اثربخشی درمان هیجان‌مدار و غنی‌سازی روابط گاتمن بر الگوهای ارتباطی زنان». مجله تحقیقات علوم رفتاری، 17(2)، 265-279.
جمشیدی، محمدعلی؛ نوری، رقیه؛ جان بزرگی، مسعود؛ فردین، محمدعلی (1394). «اثربخشی توانمندسازی کارکردی زوجین مبتنی بر رویکرد اسلامی بر رضایتمندی زناشویی زنان». فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 10(31)، 7-35.
جمعه­پور، محمد؛ محمودی­پور، مائده (1397). «اثربخشی آموزش برنامه غنی­سازی زندگی زناشویی بر همدلی هیجانی متعادل و مسئولیت­پذیری زوجین». مجله آسیب­شناسی، مشاوره و غنی­سازی خانواده، 4(2)، 29-42.
جمعى از نویسندگان (1361). یادنامه علامه طباطبایی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
جوادی آملی، عبدالله (1391a). ادب قضا در اسلام، قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1391b). مفاتیح الحیات، قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1395). شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی. قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1397). خانواده متعادل و حقوق آن. قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1393). تفسیرموضوعی قرآن، صورت و سیرت انسان در قرآن. قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1378). تسنیم‌: تفسیر قرآن‌ کریم، جلد 5. قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله؛ خلیلی، مصطفی (1390). جامعه در قرآن. قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
حاج محمدی، فرشته (1396). «تأثیرات اخلاقی استفاده از فضای مجازی بر پیوند زناشویی و روابط فرزندان در خانواده». فصلنامه علمی حوزه اخلاق، 28(50)، 209-224.
ح‍ر عام‍ل‍ی، م‍ح‍م‍د ب‍ن ح‍س‍ن (۱۳۷۰). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم‫: موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء‌التراث.
حسن‌ زاده آملی، حسن (1361). دروس معرفت نفس. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حسین‌زاده، علی (1390). همسران سازگار، راهکارهای سازگاری. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
حسینی زند، مهناز؛ شفیع‌آبادی، عبدالله؛ سودانی، منصور (1391). «اثربخشی زوج‌درمانی بر اساس آموزه‌های اسلامی بر صمیمیت جنسی زوج‌های مراجعه‌کننده به کلینیک نیکان شهر تهران». یافته‌های نو در روانشناسی (روانشناسی اجتماعی)، 8(25)، 27-39.
حکیم ترمذی، محمد بن علی (1428 ق). بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفواد و اللب. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ذوالفقارپور، محبوبه؛ حسینیان، سیمین؛ یزدی، سیده منوره (1383). «بررسی رابطه میان ساختار قدرت در خانواده با رضامندی زناشویی زنان کارمند و خانه‌دار شهر تهران». تازه‌ها و پژوهش‌های مشاوره، 3(11)، 31-46.
راغب ‌اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1387). المفردات فی غریب القرآن. تهران: صادق.
زارعی توپخانه، محمد (1392). «رابطه ساختار قدرت در خانواده فعلی و اصلی فرد با کارآمدی خانواده از منظر اسلامی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
زید بن علی بن الحسین (۱۲۲ ق). مسند الامام زید للامام زید بن علی بن الحسین بن ابی طالب علیهم السلام، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
سالاری فر، محمدرضا (1398). درآمدی بر زوج‌درمانی با روی آورد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سالاری فر، محمدرضا (1399). خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی. قم- تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
سالاری فر، محمدرضا؛ یونسی، سیدجلال؛ شریفی، محمدحسین؛ غروی، سیدمحمد (1392). «مبانی و ساختار زوج‌درمانی اسلامی». دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اسلام و روانشناسی، 7(12)، 37-68.
سبحانی نیا، محمد (1392). رفتار اخلاقی انسان با خود. قم: موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
سبحانی تبریزی، جعفر (1388). منشور جاوید، جلد 5. قم: موسسه امام صادق (ع).
سوزنچی، حسین (1395). روایت مطهر: تأملی در اندیشه‌های شهید مطهری مباحث خانواده و روابط زن و مرد. تهران: بسیج دانشگاه امام صادق (ع).
شریف الرضی، محمد بن حسین (1414 ق). نهج‌البلاغه (للصبحی صالح). قم: هجرت.
شفیعی، زهرا؛ جزایری، رضوان السادات (1397). «بررسی تأثیر آموزش معنویت با تأکید بر آموزه‌های اسلامی بر شادمانی زناشویی زنان متأهل». پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 10(6)، 29-46.
صفائی حائری، علی (1393). روابط متکامل زن و مرد. قم: لیله القدر.
طاهرزاده، اصغر (1388). ادبِ خیال، عقل و قلب. اصفهان: لب المیزان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1382). اصول عقاید و دستورات دینی. جلد ۱-۴ قم: دفتر تنظیم و نشر آثار علامه طباطبایی.
عابدی تهرانی، طاهره؛ افشاری، فاطمه (1390). «تأثیر رسانه در گسترش مصادیق بی‌بندوباری (فرار از خانه و روابط جنسی نامشروع) و راه‌حل‌های آن». فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، 16(55)، 114-139.
عیسی زاده، عیسی (1397). خانواده قرآنی (ویژگی‌ها و وظایف اعضای آن). قم: بوستان کتاب.
فتحی، الهام؛ اسمعیلی، معصومه؛ فرحبخش، کیومرث؛ دانشپور، منیژه (1394). «حیطه‌های تعارض و استراتژی‌های حل آن در زوجین رضایتمند». فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 6(24)، 29-54.
فلاح ‌زاده، محمدحسین (1389). آموزش فقه: 72 درس احکام سطح عالی‌- با ویرایش جدید و اصلاح و اضافه. قم: نشر الهادی.
قانعی، مصطفی (1392). صعود به قله‌های علم با روش‌شناسی"قوای نفس". تهران: رسانه تخصصی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). کافی، غفاری، علی‌اکبر؛ آخوندی، محمد. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کیانی، مژده؛ ربانی ‌خوراسگانی، علی؛ یزدخواستی، بهجت (1389). «مطالعه چگونگی توزیع قدرت در خانواده؛ مدلی بر اساس نظریه مبنایی (GT)(مطالعه نمونه‌های شهر اصفهان». خانواده پژوهی، 6(22)، 175-192.
گلاردینگ، ساموئل (2007). خانواده‌درمانی: تاریخچه، نظریه، کاربرد. بهاری، فرشاد؛ بهرامی، بدری السادات. تهران: تزکیه.
مامقانی، عبدالله (1388). سراج الشیعه در آداب شریعت. قم: رسالت یعقوبی.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ ق). بحار الانوار. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
محمدی ری‌شهری، محمد (1386). میزان الحکمه. شیخی، حمیدرضا. قم: موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
محمدی ری‌شهری، محمد (1392). تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث. قم: موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
محمدى ری‌شهری، محمد (1387). خرد گرایی در قرآن و حدیث. قم: موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
محمدی ری‌شهری، محمد (1386). دانش نامه عقاید اسلامی. قم: موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
محمدی عسکرآبادی، امید (1398). «مدل رضایت زناشویی اسلامی ایرانی با میانجی الگوی ارتباطی توقع-کناره گیر». علوم حرکتی و رفتاری، 2(2)، 137-149.
مصباح یزدی، محمدتقی (1376). معرف قرآن: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1393). حکمت‌ها و اندرزها. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضى (1371). مسئله شناخت. تهران: صدرا.
معاذی نژاد، مهوش؛ عارفی، مختار؛ امیری، حسن (1400). «هم سنجی اثربخشی آموزش زوج‌ها بر اساس رویکرد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (اکت) و تصویرسازی ارتباطی (ایماگوتراپی) بر مدیریت تعارض زناشویی زوجین». فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 12(45)، 163-186.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۶). برگزیده تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.
مهدوی، محمدصادق؛ صبوری خسروشاهی، حبیب (1382). «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده». مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، 1(2)، 25-65.
مهدی نژاد قوشچی، رحمان؛ اسدپور، اسماعیل (1396). «مقایسه اثربخشی زوج‌درمانی مبتنی بر عوامل مشترک با محتوای آموزه‌های اسلامی و بدون آن بر افزایش گفتگوی مؤثر زوجین». فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 12(41)، 23-45.
میرهادی، سیدمهدی؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ نجفی، محمد (1393). «نقش خیال در تربیت انسان (از منظر آیت‌الله جوادی آملی)». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 22(23)، 79-101.
نراقی، احمد (۱۳۷۷). معراج السعاده. قم: هجرت.
نظری، فرحناز؛ اعتمادی، عذرا؛ عابدی، احمد (1398). «اثربخشی غنی‌سازی روابط زوجین به شیوه اولسون بر صمیمیت زناشویی زوجین». مجله تحقیقات علوم رفتاری، 17(3)، 448-456.
نوین، جنان؛ بهرامی احسان، هادی (1395). «طراحی و ارزیابی اثربخشی آموزش آموزه‌های دینی-روان‌شناختی بر رضایت زناشویی». فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 7(28)، 61-83.
والش، فروما (2011). تقویت تاب‌آوری خانواده، دهقانی، محسن و همکاران، تهران: دانژه.
هاروی، مایکل (2018). کتاب جامع زوج‌درمانی، احمدی، خدابخش و همکاران، تهران: دانژه.
هاشمی باباحیدری، سیدنجف؛ احمدی، رضا؛ شریفی، طیبه؛ غضنفری، احمد (1399). «مقایسه اثربخشی سطوح مختلف آموزش برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی با توجه به آموزه‌های روان‌شناختی اسلامی بر دل‌زدگی زناشویی زوجین». پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده، 8(2)، 9-26.
هالفورد، کیم (2007). زوج‌درمانی کوتاه‌مدت، تبریزی، مصطفی و همکاران. تهران: فراروان.
هنریان، مسعوده؛ یونسی، سیدجلال (2011). «بررسی علل طلاق در دادگاه‌های خانواده تهران». مطالعات روان‌شناسی بالینی، 1(3)، 125-153.
هوشنگی، حسین؛ امین ناجی، محمدهادی؛ جمشیدی راد، محمدصادق؛ موسایی پور، محبوبه (1393). «اهمیت و جایگاه عشق بین همسران در سبک زندگی اسلامی-قرآنی». مطالعات قرآن و حدیث، 14(7)، 117-143.
یونسی، سیدجلال(1392). مدیریت روابط زناشویی. تهران: قطره.
AdelMehraban, M(2016). A review of qualitative content analysis and its application in research. Isfahan University of Medical Sciences & Health Services.
Bean, R. C. Ledermann, T. Higginbotham, B. J. & Galliher, R. V(2020). Associations between Relationship Maintenance Behaviors and Marital Stability in Remarriages. Journal of Divorce & Remarriage, 61(1), 62-82.
Call, V. R. & Heaton, T. B(1997). Religious influence on marital stability. Journal for the scientific study of religion, 382-392.
Furtado, D. Marcén, M. & Sevilla, A(2013). Does culture affect divorce? Evidence from European immigrants in the United States. Demography, 50(3), 1013-1038.
Hajizadeh, A. & Asqari, M(2011). Methods and statistical analyzes by looking at the research method in the biological sciences and health sciences. University Hahad.
Hsieh, H. F. & Shannon, S. E(2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative health research, 15(9), 1277-1288.
Kansoun, Z. Boyer, L. Hodgkinson, M. Villes, V. Lançon, C. & Fonda, G(2019). Burnout in French physician. A systematic review and meta- analysis. Journal of Affective Disorders, 246, 132- 147.
Ruppanner, L(2012). Housework conflict and divorce: A multi-level analysis. Work, employment and society, 26(4), 638-656.
Weber, R. P(1990). Basic content analysis: Sage.